Celovit tekst odgovora Njegovog Visokopreosvestenstva Mitropolita velesko-povardarskog G. Jovana, koji je – u nesto skracenoj verziji – objavljen u dnevnom listu “Politika” od 17. februara 2004. godine, na strani A6.

Odgovor na intervju sa g. Stefanom, arhiepiskopom koji prebiva u raskolu

Nemamo nista protiv toga sto se arhiepiskopu raskolnicke organizacije koja sebe naziva Makedonskom Pravoslavnom Crkvom, g. Stefanu, ustupa toliko prostora u Politici i u drugim sredstvima informisanja Srbije i Crne Gore. Jer, po tome koliko se razvija dijalog u medijima, vrednuje se na kojem je stepenu demokratija u nekoj zemlji. Ali tesko nam je i bolno da se suocimo sa medijskom realnoscu „kod kuce”: u medijima Republike Makedonije ne postoji ni d od demokratije kada se radi o prikazivanju prirode crkvene krize i crkvenog spora izmedju Srpske Pravoslavne Crkve i raskolnicke MPC, a jos vise izmedju ove poslednje i zakonite, kanonske i priznate Pravoslavne Crkve u Makedoniji, Ohridske Arhiepiskopije. Makedonski mediji su se, najvecim delom, zatvorili za istinu Crkve: niti imaju potrebu da istrazuju niti da saslusaju onoga ko misli drugacije od raskolnickih episkopa, a pogotovu nikako nece da ustupe prostor nasoj pisanoj ili izgovorenoj reci.

Smatrajuci, dakle, da Politika daje prostor dijalogu, osecam slobodu da ponudim ovaj tekst, kojim odgovaram na neistine sadrzane u intervjuu sa raskolnickim arhiepiskopom Stefanom u Politici od 9. februara 2004 (str. A5). Poznavajuci dobro tog coveka, smatram da su neistine koje je izrekao u razgovoru vodjenim sa njim vise plod njegovog neznanja nego njegove tendencioznosti. Druga je stvar to sto ljudi ne ocekuju da covek na njegovom mestu toliko slabo poznaje crkvenu istoriju i kanonsko pravo da se u pojedinim pitanjima moze govoriti o potpunom nepoznavanju, a da ne govorim o pravoslavnoj eklisiologiji, hristologiji ili pnevmatologiji. On je postao arhijerej u vremenu kada su se od episkopa u Makedoniji trazile neke druge osobine i sposobnosti, a ne vernost Bogu, Crkvi i Svetom Predanju Crkve.

Trazeci od citalaca Politike razumevanje sto smo nacinili malo opsirniji uvod, prelazimo na predstavljanje i opovrgavanje konkretnih neistina i propagandnih teza kojima raskolnicki arhiepiskop manipulise i u svojoj zemlji i u inostranstvu. Ne moze se okarakterisati drugacije nego kao neznanje kad neko kaze da su do petog veka sve pomesne Crkve, na celu sa svojim episkopom, bile samostalne, a od petog veka pa nadalje „neke su se imenovale kao autokefalne, odnosno Crkve koje imaju episkopa kao svoju glavu, sa suverenom i nezavisnom vlascu”. Sama konstrukcija recenice je vrlo nejasna, ali verujem da je hteo da kaze da su do petog veka sve episkopije kao lokalne Crkve bile na neki nacin autokefalne, a posle petog veka njihova je autokefalija ogranicena u korist prvog episkopa Crkve na jednoj suverenoj teritoriji. Ali to je sasvim netacno. Niti su u prvih pet vekova hriscanstva episkopi bili potpuno nezavisni niti su posle petog veka postali manje nezavisni. Jedan episkop je pravi i kanonski jedino kad je rukopolozen od episkopa koji imaju apostolsko prejemstvo (nasledje, sukcesiju), ali istovremeno i ukoliko je u liturgijskom i kanonskom opstenju sa episkopima ostalih pomesnih Crkava. Ako jedan od ovih uslova nije ispunjen, onda taj episkop nije kanonski ili zakoniti episkop za podrucje Pravoslavne Crkve. Sa druge strane, svaki je episkop autokefalan i za duhovno rukovodjenje svojom lokalnom Crkvom daje odgovor jedino pred Bogom, ali ta se autokefalija ukida onoga trenutka kad episkop prekine liturgijsko opstenje sa drugim episkopima. Dakle, autokefalija nije omalovazena time sto episkopi na jednoj siroj teritoriji daju cast nekome i nazivaju ga prvim. To je drevna, iskonska crkvena nauka, jos iz vremena apostola Pavla, da drugima dajemo vecu cast, ali isto tako staro i prvobitno je i ucenje da sami sebe, iz vlastoljublja i koristoljublja, ne podizemo na veci stepen nego da cekamo da nas drugi na njega podignu.

Akt proglasavanja autokefalije pucistickim metodima, kao sto su to uradili raskolnici u Republici Makedoniji, sasvim je suprotan gorepomenutom. Autokefalija se potvrdjuje u zajednici. Zato, od onoga trenutka kada se prekine liturgijska zajednica sa ostalim lokalnim Crkvama, ne samo sto autokefalija postaje besmislica nego se postavlja pitanje da li se neka „autokefalna grupa” uopste moze nazvati Crkvom. Takva raskolnicka organizacija vremenom prerasta u jeres. Upravo ova cinjenica – da se ne moze biti u raskolu i istovremeno postojati kao Crkva – jeste cinjenica koju smo imali u vidu kada smo malopre rekli da arhiepiskop Stefan koji prebiva u raskolu mnogo toga ne zna. Po ko zna koji put treba ponoviti da nacelno niko nema nista protiv toga da se Crkvi u Republici Makedoniji da autokefalija, ali isto tako, po ko zna koji put, sve Pravoslavne Crkve zvanicno izjavljuju da su saglasne da se ne moze davati autokefalija onima koji to traze na pucisticki nacin. Posle svih ovih dogadjaja, svi koji dobro poznaju crkvene prilike, pa cak i oni koji su manje upuceni, zapitali bi se: da li su episkopi nepriznate Crkve u Makedoniji uopste zreli za neku autonomiju, akamoli za autokefaliju?

Druga notorna neistina jeste ta da je negdasnja Ohridska Arhiepiskopija bila autokefalna na nacin kao sto su autokefalne, odnosno samostalne, danasnje autokefalne Crkve, koje imaju pravo da biraju i same da potvrdjuju prvog medju episkopima na odredjenoj teritoriji. Ohridski arhiepiskop je u romejsko (vizantijsko) doba zaista bio vrlo znacajna licnost u Carigradskoj (Konstantinopoljskoj) Patrijarsiji: on je bio prvi sa desne strane vaseljenskog patrijarha. Ali jedino u doba Samuilovog Carstva biran je i potvrdjivan samo od episkopa Ohridske Arhiepiskopije. U svim drugim istorijskim razdobljima, arhiepiskop ohridski nije mogao da bude ustolicen bez potvrde sa strane patrijarha konstantinopoljskog. Sa stanovista pravoslavne eklisiologije i kanonskog prava, to je sasvim odrzivo i normalno. Jer, autokefalija se u Istocnoj Pravoslavnoj Crkvi uvek shvatala na nacin kako smo to u ovom tekstu vec izneli. Poremecaj je nastao u 19. veku. Ali ne sme se od izuzetaka praviti pravilo.

Najupecatljiviji deo intervjua i ocigledan znak da je njegov sadrzaj operisan od istine jeste pasus u kojem se govori o Svetom Savi. Sveti Sava je, ni manje ni vise, optuzen i proglasen za prekrsitelja svetih kanona zato sto crkvenu samostalnost nije trazio od arhiepiskopa ohridskog Dimitrija Homatijana nego od konstantinopoljskog patrijarha, koji se za vreme najezde Latina bio povukao u Nikeju, u Malu Aziju. Homatijan nije ni mogao da mu da autokefaliju buduci da je ni sam nije imao. On je hteo da bude autokefalan, pa se pripremao da epirskog despota Teodora krunise za cara, a sebe da proglasi za patrijarha. Ali Sveti Sava je znao ko je patrijarh i otisao je k njemu da trazi ono sto samo on moze da da. Homatijan je, naravno, bio ljut, iz vise razloga. Prvo, smanjila mu se jurisdikcija. Mi smo u Makedoniji pokusali da udjemo u jednu gradsku crkvu, a g. Stefan je podigao citavu policiju, da ne kazem i sav drzavni aparat, uhapsio nas i stavio u pritvor... Zamislimo kako je tek bilo Homatijanu kad je od njegove jurisdikcije otpala tolika teritorija koja se crkveno osamostalila odlukom konstantinopoljskog patrijarha! Drugo, za njega mozda jos vaznije od onog prvog, bilo je to sto je time izgubio sve sanse da postane patrijarh. Drugim recima, besmisleno je poistovecivati crkvene prilike u srednjem veku sa onima u nasoj danasnjici.

Na kraju, buduci da je u nadnaslovu intervjua pisalo srpsko-makedonski crkveni zaplet iz makedonskog ugla, neka nem bude dozvoljeno da kazemo da u Makedoniji ima i drugih uglova sa kojih se posmatra taj „zaplet”, samo sto sa tih uglova on vise nije zaplet nego rasplet. Pored raskolnika, zapletenih u svoje zablude i opsesije, u Makedoniji postoji i slobodna, kanonska, priznata pravoslavna Ohridska Arhiepiskopija. Ona je sad u katakombama, kuda je, primenom sile i brutalnim krsenjem osnovnih gradjanskih i prirodnih ljudskih prava, postavljena od strane drzavnog aparata u Makedoniji, ali ona liturgise, razvija se i zivi u punoci opstenja sa svim Pravoslavnim Crkvama.